ریحانه الزهرا

امام  علی علیه السلام (در سفارش دلها) فرموده است: دلهای مردم رمنده است (با هم آشنائی ندارند) پس هر که آنها را (با همراهی و نیکی و دوستی) به دست آورد به او رومی آورند

.و قال علیه السلام

قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِیَّةٌ، فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ.

امام علیه السلام فرمود:

دل‌های انسان‌ها وحشی و رمنده است، هرکس با آنها انس گیرد

رو به سوی او می‌کنند! (. سند گفتار حکیمانه: این کلام حکمت آمیز را زمخشری (متوفای ۵۳۸) در جزء اول ربیع الابرار و طرطوشی (متوفای ۵۲۰) در کتاب سراج الملوک آورده اند و بعید به نظر می‌آید که آنها از نهج البلاغه سیّد رضی گرفته باشند. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۴۸). در کتاب تمام نهج البلاغه این جمله را جزء خطبه ای دانسته است که امام آداب دین و دنیا را به اصحابش فرمود. (تمام نهج البلاغه، ص ۷۱۷). )

راه تسخیر دل ها

امام در این کلام حکمت آمیز درس مهمی برای صید دل‌ها و جلب و جذب دوستان می‌دهد. می‌فرماید: «دل‌های انسان‌ها وحشی و رمنده است هرکس با آنها انس گیرد رو به سوی او می‌کنند»؛ (قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِیَّةٌ، فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ).

اشاره به اینکه انسان، نسبت به کسانی که نمی شناسد نوعی احساس بیگانگی می‌کند؛ولی اگر طرف مقابل از طریق محبت وارد شود در برابر او رام می‌شود. به گفته بعضی از شارحان نهج البلاغه این مطلب برای انسانی که تازه در شهر یا در محله ای وارد می‌شود و سکنا گزیند کاملاً محسوس است او حتی از همسایگان نزدیکش فاصله می‌گیرد اما اگر چند بار با او سلام و علیک کنند و به دیدارش بروند و هدیه ای برایش بفرستند رابطه دوستی آنها مستحکم می‌شود.

آنچه بعضی پنداشته اند که این کلام حکمت آمیز با اصل مدنیّ بالتبع بودن انسان سازگار نیست اشتباه بزرگی است. درست که انسان ذاتاً روح اجتماعی دارد و نمی تواند تنها زندگی کند و تمام پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها بشر در سایه همین روح اجتماعی است؛ولی این بدان معنا نیست که در برابر هر فرد ناشناخته ای اظهار محبت و دوستی کند و با او الفت بگیرد؛الفت گرفتن احتیاج به مقدمات دارد همان گونه که عداوت و دشمنی نیز مقدماتی می‌خواهد و نظر امام علیه السلام به این حقیقت است که در روایات دیگری نیز وارد شده و در گفتار معروف:

«الْإنْسانُ عَبیدُ الْإحْسانِ؛ انسان بنده احسان است»منعکس است.

شاعر عرب نیز می‌گوید: وَ إنّی لَوَحْشِیٌّ إذا ما زَجَرْتَنی وَ إنّی إذا ألَّفْتَنی لَاَلُوفٌ

هنگامی که از من دوری کنی من از تو رمیده می‌شوم ولی هنگامی که از در الفت در آیی با تو الفت می‌گیرم.

این که در بعضی از شروح به واسطه حل نشدن مشکل«مدنیٌّ بالطبع»بودن انسان یا وحشی بودن قلوب این تفسیر را پذیرفته اند که منظور از«رجال»همه انسان‌ها نیستند بلکه افراد بزرگ و قدرتمندِ اجتماع اند، تفسیر نادرستی به نظر می‌رسد، زیرا ظاهر عبارت اشاره به همه یا اغلب انسان هاست نه گروه اندکی.

شاهد این سخن حدیثی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

«ثَلَاثٌ یُصْفِینَ وُدَّ الْمَرْءِ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ یَلْقَاهُ بِالْبُشْرِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یُوَسِّعُ لَهُ فِی الْمَجْلِسِ إِذَا جَلَسَ إِلَیْهِ وَ یَدْعُوهُ بِأَحَبِّ الْأَسْمَاءِ إِلَیْهِ؛ سه چیز است که محبت انسان را نسبت به برادر دینی اش صفا می‌بخشد با چهره گشاده با او روبرو شود و در مجلس جای مناسب به او دهد و او را به محبوب ترین نام هایش صدا بزند». (. کافی، ج ۲، ص ۶۴۳، ح ۳. )