ویژگی پژوهش علمی
1. هدفمندي
پژوهش براي حل مسئله‌اي معين و تعريف‌شده متمركز است، نه اينكه به گونه‌اي بي‌هدف و بي‌پاسخ براي مسئله‌اي مبهم باشد. محقق تحقيق علمي خود را با هدف و مقصد مشخصي آغاز مي‌كند و تأكيدش بر حل مسئله مورد نظر است و تا پايان تحقيق علمي، در جهت هدف گام برمي‌دارد. براي مثال، محققي كه به بررسي عوامل مؤثر بر فعاليت پژوهشي اعضاي هيئت علمي مراكز تحقيقاتي مي‌پردازد و بر شناسايي عوامل عمده و تأثيرگذار بر فعاليت پژوهشي موردهاي تحقيق، تأكيد مي‌كند، تا پايان تحقيق در همين راستا حركت خواهد كرد.
2. تكرارپذيري
همواره بايد نتايج آزمون فرضيه پس از تكرار تحقيق در موقعيت‌هاي مشابه تأييد شود و هر چه اين امر بيشتر صورت پذيرد (تكرار شود) مي‌توان به علمي بودن تحقيق اطمينان بيشتري داشت؛ چراكه فرضيه‌هاي تحقيق به طور تصادفي تأييد نشده‌اند. بنابراين، مي‌توان گفت تكرارپذيري يكي از ويژگي‌هاي تحقيق علمي به شمار مي‌آيد.
3. دقت و اعتماد
به ندرت در تحقيقات علوم اجتماعي مي‌توانيم بر پايه يافته‌هاي تحليل داده‌ها به نتايج قاطع برسيم؛ زيرا نمي‌توان تمامي عناصر، رويدادها يا جامعه مورد نظر را مطالعه كرد. بنابراين، يافته‌هاي تحقيق بر نمونه‌اي منتخب از جامعه استوار مي‌شود؛ نمونه‌اي كه بررسي مي‌شود، با در نظر گرفتن تمامي احتمالات، منعكس‌كننده ويژگي‌هاي دقيق جامعه مورد نظر نيست و خطاهاي اندازه‌گيري و ساير مشكلات نيز موجب بروز تعصب و خطا در يافته‌ها هستند، اما با وجود اين، محقق در تحقيق علمي سعي مي‌كند تا حد امكان يافته‌هايش به حقيقت نزديك باشد.
دقتبه ميزان نزديكي يافته‌ها به حقيقت گفته مي‌شود. دقت، منعكس‌كننده ميزان صحت نتايج حاصل از نمونه، درباره پديده‌هاي موجود در جامعه است و اعتماد به ميزان احتمالي اشاره دارد كه برآورد پژوهشگر درست باشد. به ميزان احتمال فوق كه بر اساس درصد نيز بيان مي‌شود، سطح اعتماد مي‌گويند. معمولاَ سطح اعتماد در تحقيقات، 95% احتمال برآورد صحيح و 5% احتمال خطا در نظر گرفته مي‌شود.
دقت و اعتماد از زمينه‌هاي مهم تحقيق هستند و تنها از طريق طرح نمونه‌برداري مناسب و علمي مي‌توان به آن رسيد. هر قدر دقت و اعتماد بيشتري داشته باشيم، تحقيق علمي‌تر و نتايج مفيدتر خواهد بود.
4. تعميم‌پذيري
عبارت از ميزان قابليت كاربرد يافته‌هاي تحقيق انجام شده، از يك وضعيت به وضعيت‌هاي ديگر است. بديهي است هر قدر دامنه كاربرد نتايج به دست آمده از يك تحقيق گسترده‌تر باشد، اين تحقيق براي استفاده‌كننده آن مفيدتر است. براي تعميم‌پذيري بيشتر، نمونه مورد تحقيق بايد به گونه‌اي منطقي، تهيه و شماري از ساير جزئيات دقيق در روش‌هاي گردآوري داده‌ها نيز در نظر گرفته شود.
5. افزايشي بودن
محقق در تحقيق به دنبال گردآوري اطلاعات جديد يا به كار بردن اطلاعات موجود از منابع دست اول براي كشف حقيقت و دانش است. بنابراين، سازمان‌دهي دوباره يا بيان مجدد محض آنچه قبلاً داشته و شناخته يا نوشته شده است، تحقيق نيست، بلكه ارزشي در حد يادگيري دارد؛ زيرا به آنچه قبلاً دانسته و شناخته شده است، دانشي اضافه نمي‌شود.
6. تجربي بودن يا آزمون‌پذيري
يكي از خصوصيات بارز تحقيق علمي، امكان آزمايش علمي و عيني فرض‌هاي ذهني و مطرح شده است. در طرح تحقيق، محقق ابزارهاي اندازه‌گيري كمّي و دقيق‌ترين شكل توصيف را به كار مي‌برد. هنگامي كه اين امر ممكن يا مناسب نباشد، توصيف‌هاي كيفي يا غير كمّي را در مشاهدات به كار مي‌بندد. پژوهشگران روش‌هاي معتبر گردآوري اطلاعات را طراحي مي‌كنند و هرگاه امكان داشته باشد، وسايل و ابزارهاي مكانيكي يا الكترونيكي يا وسايل سنجش روايي را براي تأييد مشاهده، توصيف و تحليل داده‌ها به كار مي‌برند.
7. صبرطلبي
از خصايص تحقيق داشتن شكيبايي و نداشتن شتاب در كارهاست. چشم‌انداز نتايج تحقيق به ندرت روشن است و پژوهشگراني كه براي يافتن جواب سؤال‌ها با جديت تلاش مي‌كنند، بايد منتظر نااميدي‌ها و سرخوردگي‌ها نيز باشند.
8. شهامت‌طلبي
گاهي اوقات محقق در فرآيند تحقيق بايد شهامت داشته باشد. اين امر به خصوص در مرحله اعلام نتايج مطرح مي‌شود. محققان جديد كه در زمينه‌هايي مانند وراثت، رفتار جنسي و حتي فعاليت‌هاي تجاري تحقيق كرده‌اند، انتقادهاي شديد كساني را برانگيخته‌اند كه عقايد، تجارب شخصي و مشاهداتشان با برخي از نتايج اين تحقيقات در تضاد بوده است و هميشه همگان نتايج حاصل از تحقيق را نمي‌پذيرند و مخالفت‌هايي را در پي دارد.
9. مسئله‌مداري
تحقيق به حل مسئله معطوف بوده و هدف نهايي آن پيدا كردن روابط عليت ميان متغيرهاست. هر چند كه پژوهشگران اغلب به دليل شواهد كافي براي ايجاد يك رابطه علت و معلولي، ناگزير به كشف رابطه‌اي سيستماتيك مي‌پردازند كه مي‌تواند مفيد واقع شود.
10. نظريه‌پردازي
يكي از اهداف اصلي تحقيق، وضع قوانين كلي، اصول يا نظريه‌هايي است كه در پيش‌بيني و تبيين رويدادها مؤثرند. معمولاً تحقيق از موضوع‌ها، گروه‌ها يا موقعيت‌هاي خاص بررسي شده، فراتر مي‌رود و خصايص جامعه مورد نظر را از روي نمونه مشاهده شده، استنباط مي‌كند.
11. تخصص‌ورزي
تحقيق به تخصص نياز دارد. محقق مي‌داند درباره مسئله مورد نظر چه مطالبي شناخته شده و ديگران آن را چگونه كشف كرده‌اند. او بايد منابع و مطالب وابسته و نزديك به موضوع تحقيق را به خوبي مطالعه كند و مهارت‌هاي فني لازم براي درك و تجزيه و تحليل داده‌هاي گردآوري شده را بداند.
