ایدئالیسم
در شبکه‌های اجتماعی کلیپی منتشر شده است که در آن شخصی در حال تبیین ایدئالیسم است. مجری با ارجاع به خطاهای شناختی مغز و … در پی القای این سخن است که چیستی جهان بیرونی چندان روشن نیست و این ذهن آدمی است که اصالت دارد و با نوع تفسیر و تبیین‌اش، شناخت ما را از جهان شکل می‌دهد. خطاهای حواس علت تردیدهای گونه‌گونی در حوزه‌های مختلف روانشناسی، فلسفه ذهن، معرفت شناسی و … گردیده است.
«توضیح: انسان بارها توسط حواس پنجگانه به اموری یقین پیدا کرده است؛ ولی پس از مدتی یا بلافاصله به خطای خود پی برده است؛ به عنوان مثال ما قاشق را در استکان، شکسته می‌بینیم و … دانشمندان تا کنون موارد زیادی از خطای حواس را کشف کرده اند».[1]
نقد اندیشه‌ی ایدئالیسم
در گام نخست بایستی گفت که منطقا از خطای حواس در درکِ چیستی واقعیاتِ جهان، نمی‌توان تردید و نسبیت در چیستی واقعیاتِ جهان بیرونی را نتیجه گرفت! علتِ خطای حواس در رویارویی با واقعیات، نمی‌‌تواند دلیلِ انکار، تردید و یا نسبیت اصل واقعیات گردد. نکته‌ی مهم دیگر آن که آنچه می‌تواند خطا باشد، علم حصولی ناشی از ادراکِ احساس (تفسیر و تطبیق) در برخورد با عینیت جهان بیرونی است (خطای توهمی، زبانی و حسی)؛ اما احساس دچار خطا نمی‌گردد. علامه طباطبایی خطای حسی را نه در مراحل احساس؛ بلکه در تطبیق حکم قوه‌ی خیال به حکم حس یا به عبارتی «تداخل قوا» می‌داند.[2]
نقد دیگر آن‌که: انسان تنها از طریق ادراکِ حواس خویش (علم حصولی) به مصافِ شناسایی جهان نمی‌رود؛ بلکه از طریق علم حضوری هم به شناخت می‌پردازد که از قضاء این دومی به دلیل نبود واسطه در احساس، دچار خطا هم نمی‌گردد. اگر برای آدمی تنها راه شناختش از جهان، منحصر در علم حصولی می‌بود و از علم حضوی بی‌بهره بود، ممکن بود که در شناخت جهان بیرونی دچار تردیدِ نسبیت گردد؛ اما علم حضوری را حتی حیوانات دارند. برخی از انسان‌ها و حتی حیوانات بر اثر خطایِ ادراکیِ احساس، ممکن است که آبی را سراب و یا سرابی را آب ببینند و یا هر عنصر جهان هستنده را متفاوت از هم شناسایی کنند؛ اما وقتی از آن نوشیدند و نشاط یافتند و در درون، تشنگی را تمام شده دیدند؛ دیگر در چیستی ابژه‌ای به نام آب دچار فهم و شناخت متفاوت و نسبی نگردیده و سابجکتیو (ذهنی) تفسیرش نمی‌کنند. در این حالت همه‌ی موجودات، چه آنان که دچار خطای ادراکی گردیده و چه آنان که بر صواب بوده‌اند، دارای علمِ حضوری یکسانی در چیستی ابژه‌ای که با آن مواجه شده‌اند، دارند. ضرب المثل گویایی در زبان شیرین و غنی فارسی هست که می‌گوید: با حلوا حلو کردن، دهان شیرین نمی‌شود. با تصور و باز تصور کردن (صرف ذهن، منهای جهان بیرون) انسان زنده نمی‌ماند.
____________________
پینوشتها
[1]. معلمی، حسن، معرفت شناسی مباحث کلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ص 30.
[2]. http://www.ensani.ir/storage/Files/20171227094938-9772-198.pdf.