در برخی سایت‌ها چنین شببه شده که آیا مخالفان امام علی(علیه‌السلام) این‌که شوخ طبعی ایشان را نشانی از شایسته نبودن حضرت برای خلافت عنوان کرده اند، به حق و درستی سخن نگفته‌اند؟ چرا که قاطعیت در حکومت لازمه حاکم اسلامی است؟
در پاسخ ابتدا باید گفت: افرادی که بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با امامت و خلافت امام علی(علیه‌السلام) مخالفت کردند، بهانه‌های مختلفی آوردند که یکی از آنها این بود که ایشان زیاد شوخی می‌کند! منظور آنان از این جمله، جوسازی منفی و تهمت ناروا بر حضرت بوده و ظاهراً خواستند به غلط، به مردم چنین بباورانند که ایشان همه چیز را به شوخی می‌گیرد و انسانی جدی نیست؛ و گرنه صرف شوخ‌طبعی نقص به شمار نمی‌آید.
از جمله افراد فریب کاری که این عیب را بر حضرت مطرح کردند، عمرو عاص است که در زمان خلافت آن حضرت، این مطلب را میان اهل شام پخش می‌کرد.[1] البته ابن ابی الحدید چنین تبلیغاتی را به خلیفه دوم نیز نسبت می‌دهد.[2] ممکن است چنین سخنانی از زمان رحلت رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مطرح شده و در ادامه، عمرو عاص در زمان معاویه مبادرت به پخش آن کرده باشد. در هر صورت این که چنین نسبتی به آن حضرت داده شده است در تاریخ وجود دارد. اما پاسخی که امام علی(علیه‌السلام) به آنان می‌دادند، جالب است.
ایشان می‌فرماید: «مرا از پسر زانیه تعجب است که به مردم شام وانمود مىکند که من شوخ طبع هستم، و در بازى کردن کوشایم. او به باطل سخن گفته، و با این‌گونه سخن مرتکب گناه شده. بدانید که بدترین گفتار دروغ است. او در سخن راندن دروغ مىگوید، و وعده مىدهد و تخلف مىکند؛ چون درخواست مىکند اصرار مىورزد، و چون از او درخواست شود بخل مىورزد، به عهدش خیانت مىکند و قطع رحم مىنماید، و چون به میدان جنگ آید براى شعلهور ساختن جنگ، امر و نهىها مىکند، البته پیش از بیرون آمدن شمشیرها از غلاف!، و چون جنگ آغاز شود بزرگ‌ترین حیلهاش براى نجات خود، نشان دادن عورتش به مردم است! به خدا قسم، یاد مرگ مرا از بازى باز مىدارد، و نسیان آخرت او را از گفتن حق مانع مىشود. او با معاویه بیعت نکرد مگر به شرط بخشیده شدن مصر به او، و اخذ رشوه کمى براى دست برداشتن از دین.[3]
البته باید توجه داشت امیر المؤمنین(علیه‌السلام) به جهت جامعیت وجودی، واجد صفات متعدد - بلکه جامع اضداد - بودند؛ از یک سو آن حضرت انسانی شوخ‌طبع و شاداب بوده و در جای مناسب به اقتضای حال، مزاح نموده و دارای طبعی نرم و لطیف بودند؛ اما در عین حال در جایی که اقتضای جدیت و صلابت داشت به اندازه‌ای شدت عمل به خرج می‌دادند حتی دوستان از هیبت آن حضرت به هراس می‌افتادند.[4] برخی از گزارش کنندگان جنگ احد می‌گویند در هنگامی که جنگ شدید شده بود چشمان آن حضرت مانند دو کاسه‌ای از خون بود و از برق نگاه آن حضرت، دل‌ها از جا کنده می‌شد.[5]
در نتیجه: امیر المؤمنین(علیه‌السلام) به جهت جامعیت وجودی، واجد صفات متعدد بوده‌اند؛ از یک سو آن حضرت انسانی شوخ‌طبع و شاداب بودند و در جای مناسب به اقتضای حال دارای مزاح می‌کردند؛ اما در عین حال در جایی که اقتضای جدیت و صلابت داشت به اندازه‌ای شدت عمل به خرج می‌دادند که حتی دوستان از هیبت آن حضرت به هراس می‌افتادند.
_____________________________
پی‌نوشت:
[1]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص 115، خ 84، هجرت، قم، چاپ اول، 1414ق.
[2]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة،ج 1، ص 186، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404ق.
[3]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، ترجمه، انصاریان، ص 168، خ 83، پیام آزادى، تهران، چاپ دوم، 1386ش.
[4]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 41، ص 147، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[5]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج 1، ص 115، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق.