ریحانه الزهرا

یکی از شبهاتی که از طریق شبکه های شیعه ستیز در فضای مجازی منتشر شده است شبهه سهو امام معصوم در نماز با استناد به روایتی شاذ از بحارالانوار علامه مجلسی(ره) می باشد. مضمون روایت بدین شرح است: راوی از امام جعفر صادق(علیه‌السلام) در مورد سهو در نماز سوال می‌كند و حضرت می‌فرمايد: «مگر كسى وجود دارد كه در نماز دچار سهو نشود !! من وقتی نماز می‌خوانم شخصی را كنار خود قرار می‌دهم تا نمازم را زير نظر داشته باشد».[1]

در پاسخ به این شبهه می‌گوییم :

اولا: این روایت را مرحوم ابن ادریس حلی از کتاب نوادر ابن محبوب نقل کرده و همان‌طوری که از اسمش پیداست این روایت شاذ و نادر است و مرحوم علامه مجلسی و شیخ حر عاملی(رحمهم‌الله) هم این روایت را از ابن ادریس نقل کرده اند که خود ابن ادریس متوفای اواخر قرن ششم می باشد(م598ق) وقبل از ایشان در هیچ منبع معتبر حدیثی این روایت ذکر نشده است؛ بنابراین قابل استناد نمی‌باشد.
ثانیا: متن هر روایت باید با آیات و روایات دیگر سنجیده شود و اگر در تقابل با آیات و یا روایات دیگر باشد، اگر چه از حیث سندی صحیح هم باشد، قابل قبول نیست؛ چرا که احتمال تقیه و یا انگیزه‌های دیگری ممکن است در صدور روایت نقش داشته باشد، خصوصا اینکه در این مورد خاص احتمال تقیه خیلی زیاد است؛ زیرا که اهل سنت عدم سهو را حتی برای رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)  هم بر نمی‌تابند.
ثالثا: روایت فوق هیچ دلالت صریح و واضحی بر سهو و یا صدور سهو از امام(علیه السلام) ندارد، یعنی امام نفرموده است که لزوما مرتکب سهو می شود، بلکه فقط فرموده شخصی را کنار خود قرار می‌دهم.

از طرفی ظاهر این روایت، با آیات عصمت و نیز روایات بسیاری که دال بر عدم سهو برای امامان معصوم هستند، در تضاد است؛ لذا به هیچ وجه قابل قبول نیست. بر این اساس بر فرض صحت  احتمالات عدیده ای برای آن ذکر کرده اند به عنوان نمونه مرحوم شیخ حر عاملی(رحمه‌الله) در توجیه این روایت شاذ خاطر نشان می کند که قرار دادن خادم نه تنها بر وقوع سهو، حتی بر بر جواز سهو هم دلالتی ندارد، و ممکن است که این عمل به خاطر این باشد که امام می‌خواهد راه فرار از سهو و اشتباه را به مومنان نشان دهد؛ زیرا سیاق روایت نشان می دهد که امام گویا می خواهد بفرماید که غیر از معصوم بقیه مردم درگیر سهو در نماز هستند به عبارتی یک دردی همگانی‌ست و بهترین راه این است که کسی را به عنوان محافظ بر نماز خود قرار دهیم تا دچار سهو نشویم. سپس در ادامه  می‌نویسد: بین امامیه اتفاق نظر وجود دارد که سهو بر معصوم مطلقا محال است و علمای امامیه بر این مطلب ادله عقلیه و نقلیه اقامه کرده اند و کتاب‌هایی در این باره تالیف کرده‌اند.[2]  

و نیز مرحوم علامه مجلسی بعد از ذکر این روایت می گوید: در جلد ششم(از کتاب بحار) در باب عصمت امامان از سهو و فراموشی نقل شد که اماميّه بر عصمت پيامبران و ائمّه (عليهم‌السلام) از گناهان صغيره و كبيره، عمدی و سهوی و از روی فراموشی، قبل از نبوّت و امامت و بعد از آن، بلكه از زمان ولادت تا زمان ملاقات خدای سبحان، اِجماع دارند و كسی با آن مخالفت نکرده است، الا شیخ صدوق و استادش ابن ولید(رحمهم‌الله) که این دو نفر با اینکه عصمت را برای انبیا و ائمه علیهم السلام قائل هستند، ولی در عین حال سهو را برای نبی و امام جایز می دانند (یعنی از نظر این دو بزرگوار سهو منافاتی با عصمت آنها ندارد) البته فراموشی و سهوی که از ناحیه خدا باشد(اسهاء) نه شیطان؛ آنهم در مواردی که ارتباطی با تبلیغ دین ندارد.[3] علامه مجلسی (رحمه‌الله) می‌نویسد که بر طبق روایات، ائمه اطهار(علیهم السلام) موید به روح القدس هستند که لهو و لعب و سهو در آن راه ندارد و درتوصیف ویژگی‌های امام از لسان مبارک امام رضا(علیه السلام) نقل می‌کند: امام معصوم است و موید و مسدد می باشد و از هر گونه خطا و لغزش در امان است.[4]

در نتیجه با وجود آیات و روایات، عدم صدور سهو از معصوم ثابت می شود و روایت فوق، اگرصحیح هم باشد، قابل احتجاج نیست.
_________________________
پی نوشت
[1]. السرائر: «ابن محبوب عن حماد عن ربعي عن الفضيل قال : ذكرت لابي عبدالله 7 السهو فقال : وينفلت من ذلك أحد؟ ربما أقعدت الخادم خلفي يحفظ علي صلاتي». بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر، دار إحياء التراث العربي، بيروت‏، 1403 ق‏، جلد25، ص350. متن کتاب
[2]. وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم، 1409ق، جلد8، ص252.
[3]. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر، دار إحياء التراث العربي، بيروت‏، 1403 ق‏، جلد25، ص350.
[4]. همان.