ریحانه الزهرا

یک روز دیدم یکی از رفقام که بازاری است به بنده گفت چرا در اسلام می گویید که اگر انسان پولی به کسی قرض دهد و در مقابل سود بگیرد حرام است در حالی که همین قرض را می بینیم در مضاربه هم صورت می گیرد و طرف قرارداد در مقابل پولی که به طرف مقابل می دهد، سود دریافت می کند چطور در اولی حرام ولی در دومی جایز است.
سوال زیرکانه ای و در عین حال باکمی بی توجهی بود چون در نگاه اول به هر دو مورد سود تعلق می گیرد، اما نکته ی قابل توجه این است که در ربا به اصل پول سود تعلق می گیرد و این حرام است، در حالی که در مضاربه به سود حاصله از کسب و کار توسط طرف مقابل سود پرداخت می شود.
در رساله مراجع عظام تقلید شرایط سود در مضاربه برخلاف ربا اینگونه آمده است.
شرایط ریح (سود)
الف) سود بردن، به­‌وسیله تجارت و خرید و فروش باشد.
بنابراین اگر مالک، مالی را به زارعی دهد که با آن زراعت کند و محصول بین آن­دو تقسیم شود، مضاربه نیست. یا پولی دهد که چند رأس گوسفند بخرد تا نماء(ثمره) آن بین آن­دو تقسیم شود، مضاربه فاسد است و نماء حاصل از آن، مال صاحب مال و عامل، فقط مستحق اجرت­‌المثل است.
ب) سود هر یک از طرفین معین و مشخص باشد.
ج) ربح(سود) تعیین شده در مضاربه نباید عدد مشخصی باشد. بلکه باید به صورت کسر مشاع (یعنی درصد) باشد.
مثال: محمد ۱۰ میلیون سرمایه در اختیار علی می‌گذارد تا با آن برای او تجارت کند و از سود حاصله ۳۰% به محمد بپردازد. صحیح است. در مثال فوق اگر مبلغ مشخصی مثلاً ۳۰۰ هزار تومان به عنوان سود محمد تعیین شود که ماهانه به او پرداخت شود، باطل است.
نکته
در صورتی­ که سود به صورت کسر مشاع، مثلاً ۵% در قرارداد مشخص شده باشد، می­‌توان ماهانه به طور علی­‌الحساب، مبلغ مثلاً ۳۰۰ هزار یا ۴۰۰ هزار تومان پرداخت کرد و در انتهای قرارداد می‌توانند با هم مصالحه کنند؛ یعنی به یکدیگر ابراز کنند که به همان مبلغ ماهانه‌­ای که پرداخت می‌شد، هر دو راضی­ا‌‌ند و هیچ کدام خود را طلبکار شخص مقابل نمی‌­داند. [1]

پس اولا ربا، سود آن در اصل پول است ولی مضاربه در منفعت ایجاد شده از طریق کسب و کاری است که حاصل می شود. ثانیا سود در ربا مشخص شده است در حالی که مضاربه اینطور نیست و اگر بخواهند تعیین قیمت مشخص کنند با شرایطی خاص است.

پی‌نوشت:
1). آیت الله خامنه‌ای، رساله آموزشی، ج2، درس38 بحث مضاربه.