ریحانه الزهرا

برخی از از شبهه افکنان در فضای مجازی این چنین  ادعا می کنند که «پیامبران در صورتی می توانند اسیر و برده داشته باشند که زیاد آدم کشته باشند!!!(سوره انفال/آیه 67)
آیا این حرف درست است؟ آیا خداوند پیامبرانش را به قتل و کشتار دعوت کرده است؟

برای پاسخ به این سوال، متن آیه به همراه ترجمه آن را می آوریم و سپس تفسیر آن را از تفاسیر شیعه نقل می کنیم تا حقیقت نمایان شود.
متن آیه: «ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى‏ حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُريدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللَّهُ يُريدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ [1]
ترجمه: هيچ پيامبرى حق ندارد اسيرانى(از دشمن) بگيرد تا كاملاً بر آنها پيروز گردد(و جاى پاى خود را در زمين محكم كند)! شما متاع ناپايدار دنيا را مى‏ خواهيد(و مايليد اسيران بيشترى بگيريد، و در برابر گرفتن فديه آزاد كنيد ولى خداوند، سراى ديگر را(براى شما) مى‏ خواهد و خداوند قادر و حكيم است!»
پس تا الآن مشخص شد که خداوند در این آیه هیچ دعوتی به قتل و کشتار انسانها نداده است اما برای بهتر روشن شدن مسئله، معنای لغوی کلمه “يُثْخِنَ” را از جهت لغوی بررسی می کنیم:
جناب راغب در کتاب مفردات خود می گوید: «ثَخُنَ» یعنی سفت و غليظ شد؛ ثخن الشّي‏ء فهو ثَخِين- يعنى طورى غليظ شد كه جارى نمى‏ شود و روان نيست‏.[2] پس با توجه به معنای لغوی کلمه “يُثْخِنَ"، باید بگوییم که معنای آن قتل و کشتار نیست، بلکه به معنای سفت و غلیظ شدن است.
علامه طباطبایی ذیل همین آیه می نویسد: سنّت جارى در انبياى گذشته اين بوده كه وقتى با دشمنان مى‏ جنگيدند و بر دشمن دست مى‏ يافتند، آنها را مى‏ كشتند و با كشتن آنان از ديگران زهر چشم مى‏ گرفتند تا كسى خيال جنگ با خدا و رسولش را در سر نپروراند. و رسم آنان نبود كه از دشمن اسير بگيرند و سپس بر اسيران منت نهاده و يا پول گرفته و آزادشان سازند، مگر بعد از آنكه دينشان در ميان مردم پايگير مى‏ شد كه در اين صورت اسير را نمى‏ كشتند و با منت نهادن و يا گرفتن بهاء آزاد مى‏ كردند.[3]
با توجه به نکاتی که بیان شد معنای آیه مورد بحث چنین می شود: هيچ پيامبرى حق ندارد اسيران جنگى داشته باشد، تا به اندازه كافى جاى پاى خود را در زمين محكم كند و ضربه‏ هاى كارى و اطمينان بخش بر پيكر دشمن وارد سازد.[4]البته همه می دانند که معمولا قتل و کشتار جزء ملزومات جنگ است، لذا اسلام برای اینکه از قتل و کشتار زیاد جلوگیری کند، دستور داد تا در صورت محکم شدن پایه های اسلام، دشمن را به اسیری بگیرند و بعد از دادن فدیه، آنها را آزاد کنند.

علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریف به این نکته نیز اشاره می فرمایند که: «از جمله شواهدى كه در الفاظ آيه است و دلالت دارد بر اينكه رسول خدا (صلی الله علیه و اله) مورد اين عتاب نيست، اين است كه عتاب در آيه مربوط به گرفتن اسير است، و هيچ اشاره‏ اى به اين معنا ندارد كه رسول خدا (صلی الله علیه و اله) با مسلمين مشورت كرده و يا در گرفتن اسير راضى بوده، و در هيچ روايتى هم نيامده كه آن حضرت قبل از جنگ سفارش كرده باشد به اينكه اسير بگيرند، و يا دلالت داشته باشد بر اينكه آن حضرت به اين امر راضى بوده، بلكه گرفتن اسير خود يكى از قواعد جنگى مهاجرين و انصار بوده، كه وقتى بر دشمن ظفر مى‏ يافتند از ايشان اسير گرفته و اسيران را برده خود مى‏ كردند و يا فديه گرفته و آزادشان مى‏ ساختند، حتى در تاريخ آمده كه مهاجر و انصار خيلى سعى داشتند در اينكه اسير بيشترى به چنگ آورند، حتى اسير خود را مى‏ گرفتند و محافظت مى‏ كردند از اينكه مبادا يك مسلمان ديگرى به او آسيبى برساند و در نتيجه از قيمتش كاسته گردد، جز على بن ابى طالب (علیه السلام) كه در اين جنگ بسيارى را كشت و هيچ اسير نگرفت.»[5]
نتیجه این می شود که اولا این آیه در مورد میدان جنگ است و ربطی به دوران غیرجنگ ندارد؛ دوما گرفتن اسير تنها در صورتى بر مسلمین مجاز است كه از پیروزی بر دشمن مطمئن باشند و الا بايد با ضربات قاطع و پى‏ درپى قدرت دشمن مهاجم را از كار بي اندازند. ولی اگر به پیروزی یقین داشتند، هدف انسانى ايجاب مى‏ كند كه دست از كشتن بردارند و به اسير كردن قناعت كنند.

[1]. سوره انفال، آیه 67
[2]. مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانى، حسين بن محمد، ناشر: مرتضوي‏، سال چاپ: 1374 ه. ش‏، ج‏1، ص: 354
[3]. ترجمه الميزان،طباطبایی، محمدحسین، مترجم: موسوى همدانى سيد محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم، سال چاپ: 1374 ش، ج‏9، ص: 179
[4]. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1374 ش، ج‏7، ص: 243.
[5]. ترجمه الميزان، ج‏9، ص180